In het hart van het historische onderkwartier Hunsingo ligt Onderdendam op het kruispunt van waterwegen: het Boterdiep, het Winsumerdiep, het Warffumermaar en het Kardingermaar. Onderdendam was tot ver in de negentiende eeuw één van de belangrijkste plaatsen in het noorden van de provincie Groningen. Het waterschap zetelde hier en in het verleden werd ook recht gesproken in Onderdendam. Daarnaast was het een belangrijk knooppunt voor de trekschuiten. Toen aan het einde van de negentiende eeuw de spoorlijn naar Delfzijl werd aangelegd zou deze door Onderdendam gaan lopen. De boeren in de omgeving vreesden dit ijzeren monster echter, de spoorlijn werd vervolgens langs Bedum gelegd met als gevolg dat Onderdendam sinds die tijd min of meer stil is blijven staan.
Aan het Boterdiep, vlakbij de kruising met het Winsumerdiep, staat een korenmolen die nu als molen Hunsingo bekend staat, vernoemd naar het gebied waarin Onderdendam lang een belangrijke rol gespeeld heeft. Al in 1616 stond hier een standerdmolen die in 1628 bij de instelling van de belasting op het gemaal mocht blijven bestaan. In 1714 waaide de standerdmolen om en werd vervangen door een achtkante molen. Die molen werd in 1855 vervangen door een nieuwe achtkante stellingmolen. Deze koren- en pelmolen was vanaf de bouw tot en met 1926 eigendom van familie Runsink. In dat laatste jaar kocht K. Haitsma de molen aan. Haitsma verwijderde de pelstenen en plaatste een benzinemotor als hulpaandrijving. De molen bleef met zeilen draaien, zelfzwichting is nooit toegepast geweest. Ondanks dat een gebroken roede in 1939 nog werd vervangen volgde later dat jaar afbraak van de molen tot stellinghoogte. De stenen onderbouw degradeerde tot opslagruimte voor bouwmaterialen. In 1997 heeft de Molenstichting Onderdendam de molen aangekocht met het doel de molen in oude luister te herstellen. Hiervoor werd het achtkant van de molen van Slaghekke in Rijssen (Overijssel) aangekocht. Het zou evenwel nog een aantal jaren duren voor de restauratie echt zou beginnen. In 2004 startte de restauratie van de stenen onderbouw en werd weer een stelling aangebracht. De begane grond werd als restaurant ingericht en op de eerste twee zolders kwamen gastenkamers. De stellingzolder, eerst voorzien van een soort nooddak werd een dependance van Openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum met specifieke aandacht voor de trekschuiten en beurtschipperij. In 2005 werd de eerste fase afgerond. Ondertussen had de molen ook de Monumentenstatus gekregen. In 2008 volgde verdere restauratie door plaatsing van het bovenachtkant en later ook de kap en wiekenkruis. In april 2009 werd de volledig maalvaardige korenmolen officieel in gebruik genomen en hij is sindsdien regelmatig op vrijwillige basis in bedrijf.
Johan van Dijk (2014)
---
Koren- en pelmolen Hunsingo (voorheen Molen Haitsma) is een met dakleergedekte houten achtkante stellingmolen op een stenen tussen- en onderstuk. De kap is met dakleer gedekt. De roeden zijn oudhollands opgehekt. Hij is gebouwd in 1855 in opdracht van H. Runsink, als opvolger van een rietgedekte achtkante grondzeiler van vóór 1775. Eigenaars zijn geweest: van 1855 Hilbrand Runsink; onder andere in 1869 en 1876 Pieter Runsink; tot 1926 Hilbrand Runsink; sinds mei 1926 K. Haitsma (gekocht voor f.2400).
Op 13 april 1939 was één roede stuk, hersteld door molenmaker Takens. In de molen was een benzinemotor van 20 pk als hulpkracht aanwezig. De pellerij en de weitstenen werden in 1926 door Haitsma verwijderd. De molen is afgebroken tot stellinghoogte in augustus 1939. In 1997 koopt de Molenstichting Onderdendam het onderstuk. De stichting koopt ook het achtkant van de in 1942 onttakelde korenmolen van Slaghekke te Rijssen, gebouwd in 1896 door Ten Zijthoff uit Deventer. Het gedemonteerde achtkant wordt naar Bedum gebracht en opgeslagen. In 2005 word de onderbouw gerestaureerd, de stelling aangebracht en het tussen-achtkant opgemetseld.
Standplaats: aan de zuidoostzijde van het dorp, aan de westzijde van het Boterdiep. Coördinaten 235,17#594,96.
